“Afbeeldingen” zijn de basiseenheden waar GIMP mee werkt. Een “afbeelding” komt ruwweg overeen met een enkel bestand, zoals een TIFF of een JPEG bestand. U kunt het ook zien als een enkel venster, maar dit is strikt genomen niet juist: het is mogelijk om meerdere vensters geopend te hebben die allemaal dezelfde “afbeelding” tonen. Het is echter niet mogelijk om in een enkel venster meerdere afbeeldingen te tonen of een “afbeelding” in GIMP geopend te hebben zonder dat er een venster is dat het weergeeft.

Een GIMP afbeelding kan een zeer ingewikkelde constructie zijn. U kunt het beter beschouwen als een boek met vele pagina's dan een enkel vel papier met daarop een plaatje, de pagina's van het boek zijn te vergelijken met de “lagen” van de afbeelding. Naast de stapel van lagen kunnen in een GIMP afbeelding ook nog een selectie-masker, een verzameling kanalen en een verzameling paden aanwezig zijn. GIMP maakt het mogelijk verschillende, willekeurige stukken gegevens aan een afbeelding toe te voegen, deze worden ook wel “Parasieten” genoemd.

In GIMP kunnen meerdere afbeeldingen tegelijkertijd geopend zijn. Grote afbeeldingen kunnen vele megabytes computergeheugen nodig hebben. GIMP beheert het geheugen echter op een geavanceerde tegel-achtige manier waardoor enorme afbeeldingen toch nog elegant bewerkt kunnen worden. Er zijn echter grenzen aan de mogelijkheden; meestal wordt het werken met afbeeldingen erg vergemakkelijkt door hiervoor eenvoudigweg zoveel mogelijk geheugen in uw systeem beschikbaar te maken.

Een “laag” van een afbeelding is vergelijkbaar met een bladzijde in een boek. De eenvoudigste afbeeldingen zijn uit slechts een laag opgebouwd en zijn vergelijkbaar met een enkel vel papier. Maar veel GIMP afbeeldingen bestaan uit tientallen lagen. Lagen kunnen gedeeltelijk doorschijnend zijn of veel kleiner dan de hele afbeelding. Lagen kunnen ook elkaar beïnvloeden. De weergave van de afbeelding laat dus meer dan de bovenste laag zien: U ziet elementen van meerdere lagen.

Digitale afbeeldingen bestaan uit een raster van vierkante pixels. Elke afbeelding heeft een grootte gemeten in twee dimensies, zoals 900 pixels breed bij 600 pixels hoog. Maar pixels hebben geen vaste grootte in de fysieke ruimte. Om een afbeelding in te stellen voor afdrukken, gebruiken we een waarde die resolutie wordt genoemd, gedefinieerd als de verhouding tussen de grootte van een afbeelding in pixels en de fysieke grootte (meestal in inches) wanneer deze op papier wordt afgedrukt. De meeste bestandsindelingen (maar niet alle) kunnen deze waarde opslaan, die wordt uitgedrukt als ppi—pixels per inch.

When printing a file, the resolution determines the size the image will have on paper, and as a result, the physical size of the pixels. The same 900×600 pixel image may be printed as a small 3×2" card with barely noticeable pixels—or as a large poster with large, chunky pixels.

Afbeeldingen die worden geïmporteerd van camera's en mobiele apparaten hebben meestal een resolutie die aan het bestand is gekoppeld. De resolutie is meestal 72 of 96 ppi. Het is belangrijk om te beseffen dat deze resolutie ooit willekeurig gekozen is. U kunt de resolutie altijd wijzigen met GIMP, dit heeft geen effect op de werkelijke beeldpixels. Bovendien is voor gebruik zoals het online weergeven van afbeeldingen, op mobiele apparaten, televisie of videogames - kortom, elk gebruik dat niet wordt afgedrukt - de resolutiewaarde betekenisloos en wordt deze genegeerd. In plaats daarvan wordt de afbeelding meestal zo weergegeven dat elke afbeeldingspixel overeen komt met één schermpixel.

Een kanaal is een enkele component van de kleur van een pixel. Van de gekleurde pixels in GIMP zijn die componenten doorgaans Rood, Groen en Blauw en eventueel transparantie (Alfa). Bij een afbeelding in Grijswaarden zijn het Grijs en Alfa en bij een Geïndexeerde kleurenafbeelding zijn het de Index en Alfa.

Een kanaal is ook de naam voor de hele verzameling van de componenten van één van de kleuren van alle pixels van de afbeelding. Dit zijn de kleurenkanalen die u met de Kanalen dialoog kan bekijken.

Om de afbeelding weer te geven voegt GIMP deze componenten samen om de kleuren te vormen voor het beeldscherm, de printer, of een ander apparaat. Sommige apparaten gebruiken andere kanalen dan Rood, Groen en Blauw. Voor deze vertaalt GIMP de kanalen naar de juiste kanalen voor dat apparaat.

Kanalen zijn ook nuttig om te werken aan het aanpassen van maar één kleur van een bepaalde afbeelding, zoals bijvoorbeeld het corrigeren van “rode ogen”, wat u kan doen in het rode kanaal.

U kunt de kanalen ook zien als maskers waarmee u b.v. alleen het rode gedeelte in de uitvoer kan zien. Door filters op de kanaal-inhoud toe te passen kunt u allerlei subtiele en gevarieerde effecten creëren. Een eenvoudig voorbeeld van een filter op de kleuren kanalen is het Kanaal Mixer filter.

Naast deze vaste kanalen is het in GIMP ook mogelijk om eigen kanalen toe te voegen (of eigenlijk, Kanaal Maskers), die dan onder de oorspronkelijke worden weergegeven in het Kanalen dialoogscherm. U kunt een Nieuw Kanaal maken of een selectie opslaan naar een kanaal (masker). Zie ook de Maskers in de Woordenlijst voor meer over Kanaal Maskers.

Often when modifying an image, you only want a part of the image to be affected. The “selection” mechanism makes this possible. Each image has its own selection, which you normally see as a moving dashed line separating the selected parts from the unselected parts (the so-called “marching ants” ). Actually this is a bit misleading: selection in GIMP is graded, not all-or-nothing, and really the selection is represented by a full-fledged grayscale channel. The dashed line that you normally see is simply a contour line at the 50%-selected level. At any time, though, you can visualize the selection channel in all its glorious detail by toggling the Quick Mask button.

Een belangrijk aspect van het gebruik van GIMP is het leren maken van goede selecties - selecties van precies datgene dat u wilt bewerken en niets anders. Omdat het selecteren zo een enorm belangrijke actie is, is er in GIMP een grote hoeveelheid gereedschappen beschikbaar om er op even zovele manieren iets mee te doen: Een collectie gereedschappen om iets te selecteren, een menu om bewerkingen op selecties uit te voeren, en de mogelijkheid om naar de weergave van het Snelmasker over te schakelen, waarin u het selectiekanaal als een kleurenkanaal kunt bewerken en de “selectie in kunt kleuren”.

Als u vergissingen maakt kunt u die ongedaan maken. Bijna alles wat mogelijk is kunt u ook weer ongedaan maken. Als u op een gegeven moment besluit dat een behoorlijke hoeveelheid van uw recente bewerkingen toch niet het gewenste resultaat opleveren kunt u deze meestal zonder problemen ongedaan maken. GIMP biedt deze mogelijkheid door veel van de bewerkingen die u sinds het opstarten van GIMP uitgevoerd hebt te onthouden. Het onthouden kost echter geheugen en omdat het geheugen beperkt is, is niet altijd alles ongedaan te maken. Sommige bewerkingen kosten weinig geheugen om te onthouden zodat veel daarvan onthouden kunnen worden voordat de eerste wegens ruimtegebrek uit het geheugen wordt gewist, andere types bewerkingen kosten echter grotere hoeveelheden geheugen en worden dus eerder gewist. U kunt zelf instellen hoe groot de ruimte is die GIMP mag gebruiken om de bewerkingen te onthouden bij elke figuur, maar in ieder geval is het altijd mogelijk de laatste twee tot drie laatste bewerkingen ongedaan te maken. (De meest belangrijke bewerking die niet ongedaan gemaakt kan worden is het sluiten van de afbeelding; Als u wijzigingen in een afbeelding hebt aangebracht vraagt GIMP daarom nog eens om een expliciete bevestiging dat u de afbeelding wilt sluiten.)

De meeste bewerkingen die u op een afbeelding uitvoert doet u met het GIMP-programma zelf. GIMP kan echter ook veelvuldig gebruik maken van uitbreidingen, de zogenoemde “plug-ins” dit zijn externe programma's die erg nauw met GIMP samenwerken en elk eigen manieren toevoegen om afbeeldingen te bewerken. Veel belangrijke “plug-ins” worden samen met het GIMP-pakket geïnstalleerd maar via andere wegen zijn er nog veel meer aanvullende uitbreidingen beschikbaar. Voor mensen die niet in de GIMP ontwikkelingsgroep zitten is het schrijven van “plug-ins” en script-programma's) de eenvoudigste manier om nieuwe functionaliteit aan GIMP toe te voegen.

Alle opdrachten in het Filters-Menu, en een belangrijk deel van de opdrachten in andere menu's worden in feite uitgevoerd door extensies.

Aanvullend op “plug-ins” die in de programmeertaal C worden geschreven, kan er door GIMP ook gebruik gemaakt worden van direct uitvoerbare programma-recepten: “Scripts” Het grootste deel van de bestaande “scripts” voor GIMP zijn in een taal genaamd “Script-Fu” geschreven die speciaal voor gebruik in GIMP ontwikkeld is. Het is ook mogelijk om GIMP-scripts in Python of Perl te schrijven. De laatste twee talen zijn flexibeler en krachtiger dan Script-Fu; het nadeel is echter wel dat ze niet standaard met GIMP meegeleverd worden, dus er is geen garantie dat deze scripts overal probleemloos met GIMP werken.